Efsanenin kökenlerini araştırmak: Deniz güvenliği üzerinde %80 insan hatası etkisi
Bu çalışmanın bulguları, denizcilikte yaygın şekilde dile getirilen “kazaların %80’i insan hatasından kaynaklanır” ifadesinin bilimsel temelden yoksun olduğunu ortaya koymaktadır. Buna rağmen, bu ifade hem akademik yazında hem de endüstride güçlü bir şekilde yaşamaya devam etmektedir.
Bu durumun birkaç olumsuz sonucu vardır:
Aşırı basitleştirme:
İnsan hatasının payını tek bir yüzdeye indirgemek, denizcilik kazalarının karmaşık doğasını görmezden gelir. Kazalar genellikle yalnızca bir kişinin hatasıyla değil, teknik arızalar, organizasyonel yetersizlikler, çevresel koşullar ve eğitim eksiklikleri gibi çok sayıda faktörün birleşmesiyle ortaya çıkar.
Yanıltıcı odak:
“%80” söylemi, hatanın sorumlusunu denizci bireylerde aramaya yönlendirir. Bu yaklaşım, güvenlik kültürünü geliştirmek yerine “suçlama kültürünü” (blame culture) besler. Oysa ISM Code ve “Just Culture” gibi modern güvenlik yaklaşımları, hataların çoğunlukla sistemsel nedenlerden kaynaklandığını kabul eder.
İnsan rolünün çarpıtılması:
İnsan yalnızca risk kaynağı değildir; çoğu zaman kazaların önlenmesinde son savunma hattıdır. İnsan faktörünü sadece “hata” olarak görmek, denizcilerin uyum sağlama, doğaçlama yapma ve sistemi güvenli tutma yeteneklerini küçümsemektir.
Politik ve eğitimsel etkiler:
Eğitim materyallerinde ve emniyet kampanyalarında bu mitin tekrar edilmesi, hem yanlış algı oluşturur hem de kaynakların yanlış alanlara yöneltilmesine yol açar. Eğitim, yalnızca “insan hatasını önleme” odaklı olmaktan çıkıp, organizasyonel ve teknik sistemlerle etkileşime de odaklanmalıdır.
Bu nedenle denizcilik güvenliği alanında, insan hatasına dair analizlerin daha nüanslı ve sistematik yapılması gerekir. “%80 insan hatası” gibi basitleştirici bir söylem yerine, kazaların çok boyutlu doğasını dikkate alan yöntemler geliştirilmelidir.
Author links open overlay panelKrzysztof Wróbel